К.И. Сатпаев атындағы Геологиялық ғылымдар институтының тарихы
«Геологиялық ғылым Қазақстанда шығармашылық ынтымақтастық негізінде дамуда, практикадан және практика үшін»
Академик К.И. Сатпаев
Геологиялық ғылымдар институты 1940 жылы Қазақ ССР Ғылым академиясының Геология секторынан негізделіп құрылған. 1964 жылы Қазақ ССР Министрлер Кеңесінің Қаулысымен институтқа алғашқы директоры, көрнекті ғалым және мемлекет қайраткері Қаныш Имантаевич Сатпаевтың есімі берілді.
1940 жылдан 1964 жылға дейін алғашқы басшы болған Қаныш Имантаевич Сатпаев – ұлы ғалым, республика Ғылым академиясының негізін қалаушы әрі алғашқы президенті, КСРО және Қазақ ССР Ғылым академияларының академигі, бірқатар шетелдік академиялардың Құрметті академигі, Ленин және Мемлекеттік сыйлықтарының лауреаты. Оның есімімен Қазақстан ғылымының дамуы, республиканың халық шаруашылығының қалыптасуы, геология саласының өркендеуі байланысты.
Институтта жинақталған кадрлық әлеует пен үлкен фактілік деректер оның құрамынан мынадай зерттеу мекемелерін шығаруына мүмкіндік берді:
1940 жылдан 1964 жылға дейін алғашқы басшы болған Қаныш Имантаевич Сатпаев – ұлы ғалым, республика Ғылым академиясының негізін қалаушы әрі алғашқы президенті, КСРО және Қазақ ССР Ғылым академияларының академигі, бірқатар шетелдік академиялардың Құрметті академигі, Ленин және Мемлекеттік сыйлықтарының лауреаты. Оның есімімен Қазақстан ғылымының дамуы, республиканың халық шаруашылығының қалыптасуы, геология саласының өркендеуі байланысты.
Институтта жинақталған кадрлық әлеует пен үлкен фактілік деректер оның құрамынан мынадай зерттеу мекемелерін шығаруына мүмкіндік берді:
- Кен ісі институты (1945 ж.),
- Химия институты (1945 ж.),
- Металлургия және байыту институты (1946 ж.),
- Гидрогеология және гидрофизика институты (1965 ж.),
- Сейсмология институты (1976 ж.).
Советтік кезеңдегі Қазақстанның алғашқы геологтарының зерттеулерінің нәтижесінде Шығыс Қазақстанның алғашқы геологиялық картасы жасалып, 1941 жылы «Геология СССР» басылымының 20-томында Н.Г. Кассиннің редакциясымен «Шығыс Қазақстан» атты үлкен монография жарияланды. Бұл шығыс Қазақстанның геологиясын зерттеудегі ерекше жетістік 1946 жылы КСРО Мемлекеттік сыйлығымен бағаланды.
Соғыстан кейінгі жылдары институтта геология ғылымының барлық бағыттары белсенді түрде дамыды – металлогения, палеонтология, стратиграфия, геотектоника, минералогия, геохимия, геофизика, гидрогеология.
Осы бағыттардың дамуы Қазақстанның көрнекті геологтарымен тығыз байланысты, олар арасында Р.А. Борукаев, Н.Г. Кассин, А.К. Каюпов, И.И. Бок, И.П. Новохатский, Д.Н. Казанли, Г.Ц. Медоев, Г.Н. Щерба, П.Я. Авров, П.Т. Тажибаева, Г.Б. Жилинский, В.Ф. Беспалов, Н.К. Ившин, Г.Ф. Ляпичев, И.Ф. Никитин, С.М. Бандалетов, С.А. Кенесарин, М.В. Тащинин, В.В. Галицкий, У.М. Ахметсафин, В.К. Монич, А.А. Абдулин, Е.Д. Тапалов, В.М. Шужанов, Л.А. Мирошниченко, В.М. Пилифосов, В.Н. Любецкий, М.С. Быкова және тағы басқа көптеген ғалымдар бар.
Соғыстан кейінгі жылдары институтта геология ғылымының барлық бағыттары белсенді түрде дамыды – металлогения, палеонтология, стратиграфия, геотектоника, минералогия, геохимия, геофизика, гидрогеология.
Осы бағыттардың дамуы Қазақстанның көрнекті геологтарымен тығыз байланысты, олар арасында Р.А. Борукаев, Н.Г. Кассин, А.К. Каюпов, И.И. Бок, И.П. Новохатский, Д.Н. Казанли, Г.Ц. Медоев, Г.Н. Щерба, П.Я. Авров, П.Т. Тажибаева, Г.Б. Жилинский, В.Ф. Беспалов, Н.К. Ившин, Г.Ф. Ляпичев, И.Ф. Никитин, С.М. Бандалетов, С.А. Кенесарин, М.В. Тащинин, В.В. Галицкий, У.М. Ахметсафин, В.К. Монич, А.А. Абдулин, Е.Д. Тапалов, В.М. Шужанов, Л.А. Мирошниченко, В.М. Пилифосов, В.Н. Любецкий, М.С. Быкова және тағы басқа көптеген ғалымдар бар.
1960–1970 жылдары Геологиялық ғылымдар институты Қазақстанның геология саласындағы флагманына айналды. Қазақстанның геологтары алғаш рет Орталық Қазақстанның, Рудный Алтай мен Калбаның кейбір аймақтарының металлогендік және болжамдық карталарын жасады, олар өз уақытында әлемдік тәжірибеде кешенділігі, нақтылығы мен негіздеме толықтығы бойынша баламасы болмады.
Бұл жетістік 1960 жылдары Алматы қаласында өткен Кеңес Одағының бірінші металлогендік конференциясымен және шығармашылық ұжымға (К.И. Сатпаев, И.И. Бок, Р.А. Борукаев, Г.Б. Жилинский, Д.Н. Казанли, Г.Ц. Медоев, И.П. Новохатский, Г.Н. Щерба) Ленин сыйлығының берілуімен бағаланды.
Бұл жетістік 1960 жылдары Алматы қаласында өткен Кеңес Одағының бірінші металлогендік конференциясымен және шығармашылық ұжымға (К.И. Сатпаев, И.И. Бок, Р.А. Борукаев, Г.Б. Жилинский, Д.Н. Казанли, Г.Ц. Медоев, И.П. Новохатский, Г.Н. Щерба) Ленин сыйлығының берілуімен бағаланды.
60-90 жылдар аралығы Орталық Қазақстанда (Коктенколь, Верхнее Кайракты, Байназар, Селтей, Жанет, Батыстау және басқалар), Оңтүстік Қазақстанда (Богуты, Қарағайлыақтас), кейіннен Солтүстік Қазақстанда (Баян, Ақсоран, Сырымбет, Донецкое) редкобайытылған металдар объектілерінің ашылуы мен барлау кезеңі болды.
Успен аймағын кешенді зерттеу нәтижесінде ірі кен белдеуінің бөлініп шыққаны анықталды. Зерттеу нәтижелері алты томдық монографияда жарияланып, Қазақ ССР Мемлекеттік сыйлығына (1972 ж.) ие болды.
Кейінгі жылдары (1974-1979 жж.) Чу-Илий рудалы аймағын зерттеу жұмыстары Қазақ ССР Ғылым академиясының және Қазақ ССР Геология министрлігінің үлкен ұжымымен бірге ұйымдастырылды. Бұл жұмыстардың нәтижелері алты томдық монографияда жарияланып, институттың басқа зерттеулерімен бірге 1980 жылы КСРО Мемлекеттік сыйлығына ие болды.
Институтта түрлі жылдары 11 Ленин сыйлығының лауреаты, 16 КСРО Мемлекеттік сыйлығының лауреаты, 17 Қазақстан Мемлекеттік сыйлығының лауреаты, 9 Қазақ ССР Министрлер Кеңесінің сыйлығының лауреаты, 5 К.И. Сатпаев сыйлығының лауреаты, 3 Ч. Валиханов сыйлығының лауреаты жұмыс істеді және жұмыс істеп келеді.
Шикізат кен орындарының алғашқы ашушылары қатарында 38 қызметкер бар, олардың бірқатары ғалымдардың есімдері Қазақстан Республикасының «Құрмет кітабына» жазылды. Үш қызметкерге «Қазақ ССР-нің Құрметті геолог-барлаушысы» атағы берілді, ал 11 қызметкерге «Қазақ ССР-нің Құрметті ғылым қызметкері» атағы берілді.
Успен аймағын кешенді зерттеу нәтижесінде ірі кен белдеуінің бөлініп шыққаны анықталды. Зерттеу нәтижелері алты томдық монографияда жарияланып, Қазақ ССР Мемлекеттік сыйлығына (1972 ж.) ие болды.
Кейінгі жылдары (1974-1979 жж.) Чу-Илий рудалы аймағын зерттеу жұмыстары Қазақ ССР Ғылым академиясының және Қазақ ССР Геология министрлігінің үлкен ұжымымен бірге ұйымдастырылды. Бұл жұмыстардың нәтижелері алты томдық монографияда жарияланып, институттың басқа зерттеулерімен бірге 1980 жылы КСРО Мемлекеттік сыйлығына ие болды.
Институтта түрлі жылдары 11 Ленин сыйлығының лауреаты, 16 КСРО Мемлекеттік сыйлығының лауреаты, 17 Қазақстан Мемлекеттік сыйлығының лауреаты, 9 Қазақ ССР Министрлер Кеңесінің сыйлығының лауреаты, 5 К.И. Сатпаев сыйлығының лауреаты, 3 Ч. Валиханов сыйлығының лауреаты жұмыс істеді және жұмыс істеп келеді.
Шикізат кен орындарының алғашқы ашушылары қатарында 38 қызметкер бар, олардың бірқатары ғалымдардың есімдері Қазақстан Республикасының «Құрмет кітабына» жазылды. Үш қызметкерге «Қазақ ССР-нің Құрметті геолог-барлаушысы» атағы берілді, ал 11 қызметкерге «Қазақ ССР-нің Құрметті ғылым қызметкері» атағы берілді.
Институттің халықаралық беделі және ғылыми зерттеулер деңгейі алыстағы және жақын шетелдермен бірлескен жұмыстар мен жобалар бойынша расталады. Мысалы, ТМД елдерімен, Ресеймен, Украинамен, Өзбекстанмен, Қырғызстанмен және басқа да елдермен бірлескен геологиялық зерттеулер, ЮНЕСКО-ның "Литосфера", "ЭЛАС", "КУФ" жобалары бойынша жұмыстар жүргізілді; Қытай Халық Республикасымен (СУАР), Польша, Югославия, АҚШ, Ұлыбритания, Жапония, Түркия, Бельгия сияқты елдермен тікелей екіжақты ынтымақтастықты жүзеге асырды; халықаралық геологиялық форумдарға (МГК, 1964, 1968, 1976, 1980, 1984, 1988, 1992, 1996, 2000) белсенді қатысып, стратиграфия және көміртегі геологиясы (1975), палеонтология (1971), геохимия (1971) бойынша комиссияларда жұмыс істеді, балшық пен балшық минералдарын зерттеу, докембрий тектоникасы, ордовик пен силур бойынша симпозиумдарға, халықаралық геофизикалық одақтың ассамблеяларына қатысқан. Институт базасында ЮНЕСКО-ның халықаралық геологиялық корреляция комитеті белсенді жұмыс істейді.
Геологиялық ғылымдар институты: тарихы, жетістіктері, болашағы
Біздің байланыс деректеріміз:
Приемный телефон: +7 727 291 56 08
Ученый секретарь: +7 727 291 43 71
Факс: +7 727 291 56 79
Почта: ignkis@mail.ru
Ученый секретарь: +7 727 291 43 71
Факс: +7 727 291 56 79
Почта: ignkis@mail.ru
050010, Қазақстан Республикасы, Алматы қаласы,
Қабанбай батыр көшесі, Валиханова көшесімен қиылысы, 69/94
Қабанбай батыр көшесі, Валиханова көшесімен қиылысы, 69/94
К.И. Сатпаев атындағы Геологиялық ғылымдар институты
Основан в 1940 году
